دیپلماسی آب در مرزهای رودخانه ای (مطالعه موردی: رودخانه مرزی هیرمند)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد، پژوهشگر مرکز راهبردی آب، انرژی و محیط زیست،دانشگاه جامع امام حسین(ع)

2 کارشناس ارشد، پژوهشگر مرکز راهبردی آب، انرژی و محیط زیست ، دانشگاه جامع امام حسین(ع)

3 کارشناس ارشد، پژوهشگر مرکز راهبردی آب و انرژی دانشگاه جامع امام حسین(ع)

چکیده

کمبود منابع آب همزمان با افزایش روزافزون جمعیت، نداشتن مدیریت صحیح منابع طبیعی در حوضه آبریز و منحرف کردن جریان آب از طریق ساختن سد، چاه و کشت محصولاتی که برای تغییرات اقلیمی مناسب نیستند، مشکلات عدیده ای را برای‌رودخانه‌های مرزی مشترک با همسایگان ایجاد نموده است. سه‌حوضه آبریز قره‌قوم، پترگان- خواف و هامون ‌هیرمند و دو رودخانه‌ی هریرود و هیرمند، میان ایران‌ و افغانستان مشترک‌ محسوب می‌شوند. دولت افغانستان به‌دلیل ساخت چندین‌ سد در بالادست‌ رودخانه‌های هریرود و هیرمند و بی‌توجهی به حقوق کشورهای پایین‌دست این رودخانه‌های مشترک، موجب بحران آب در مناطق شرقی ایران شامل خراسان و سیستان شده است. کشور ایران نیز که شاهد کاهش منابع آبی در اثر مصرف فزاینده آب است، به مدیریت تعاملات خود با همسایگان از منظر آبی نیاز دارد.  سوال پژوهش حاضر این است مهم ترین زمینه ها و دلایل اختلاف رودخانه مرزی هیرمند بین ایران و افغانستان  چیست و چه دیپلماسی را به کاربرد. یافته های پژوهش نشان می‌دهد عدم مدیریت صحیح، عدم رعایت حقابه، سدسازی های گسترده و منافع مختلف کشورهای بالادست و پایین دست از مهمترین دلایل بروز اختلافات بر سر رودخانه مرزی هیرمند است. مسلما ایجاد کارگروهی مشترک به منظور سیاست گذاری صحیح و قابل مفاهمه میان دو طرف و همچنین تعامل دیپلماسی آب بر سر منابع مشترک آب یکی از راه‌های مناسب جهت حل اختلافات دوکشور می باشد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از ابزار اسنادی وکتابخانه ای ، ومنابع اینترنتی و استفاده از نقشه های جغرافیایی به بررسی آن پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


- جعفری ولدانی، (1388) « استفاده از منابع آب رودهای مرزی ایران و عراق و حقوق بین الملل» فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، شماره 26 ، بهار و تابستان.
2-مجتهد زاده، پیروز،1381 ، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی ،تهران: انتشارات سمت،چاپ اول
3-حافظ نیا، محمد رضا ،نیکبخت مهدی(1382 ) اب و تنش های اجتماعی- سیاسی مطالعه موردی گناباد، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی ، مشهد انتشارات پاپلی شماره 65-66 سال هجدهم
 
[4] Puri, S., & Aureli, A. (2005). Transboundary aquifers: a global program to assess, evaluate, and develop policy. Groundwater, 43(5), 661-668.
 
[5] Watkins, K. (2006). Human Development Report 2006-Beyond scarcity: Power, poverty and the global water crisis. UNDP Human Development Reports (2006).
 
[6] Jafari valadani, A. (2009). [Use of water resources of Iran and Iraq border Rodham and International Law (Persian)]. Public Law, 11(26), 63-92
 
[7] Mojtahedzade, P. (2011). Boundary Politics and International Boundaries of Iran. [H. R. Malekmohamadi, Persian Trans]. Tehran: Samt.
 
[8] Islamic Parliament Research Center of the Islamic Republic of Iran. (1964). [The law on the contract between the Iranian Imperial Government and the Government of the Republic of Pakistan related to Iran-Pakistan border enforcement (Persian)]. Retrievedfrom: http://rc.majlis.ir/fa/law/show/95588
 
[9] Noorani, M. (2017). [Water crisis and diplomacy of the Islamic Republic of Iran in West Asia (Persian)]. Retrieved from: http://tabyincenter.ir/19723
 
[10] Momtaz, J. (1995). [International legal system of waterways and water resources in the Middle East (Persian)]. International Law Review, 13(18-19), 45-94. [DOI:10.22066/CILAMAG.1995.18294.
 
[11] Papoli Yazdi, M. H., & Vosughi, F. (2011). [A look at Iran Water Diplomacy, Hydrogeopolitic (Persian)]. Mashhad: Papoli Publications.
 
 
[13] Bazrkar, M. H., Tavakoli-Nabavi, E., Zamani, N., & Eslamian, S. (2013). System dynamic approach to hydro-politics in Hirmand transboundary river basin from sustainability perspective. International Journal of Hydrology Science and Technology, 3(4), 378-398.
 
[14] Whitney, J. W. (2006). Geology, water, and wind in the lower Helmand Basin, southern Afghanistan (p. 40). US Geological Survey.
 
[15] Van der Beek, M. H., Peters, G. W., & Meijer, H. E. (2006). Influence of shear flow on the specific volume and the crystalline morphology of isotactic polypropylene. Macromolecules, 39(5), 1805-1814.
 
[16] Velaiati, S., & Miri, G. (2006). Environmental issues of Lake Hamun. Geographical research, 38(1), 103-113.