تحلیل ژئوپلیتیکی سیاست‌های آبی ترکیه(پروژه گاپ) و پیامدهای آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

آب اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بر توسعه فضایی می‌گذارد لذا این پدیده روز به روز رقابتی‌تر سیاسی‌تر و امنیتی‌تر می‌شود. یکی از مناطقی که کمبود منابع آب در آن پررنگ است جنوب غرب آسیا می‌باشد و این وضعیت در کشور عراق و سوریه با توجه به پایین دستی نسبت به رودخانه‌ مرزی دجله و فرات برجسته‌تر است. یکی از کشورهای پر آب با توجه به میزان بارش و شرایط اقلیمی مناسب که رودخانه‌های دجله و فرات از آن سرچشمه می‌گیرند کشور ترکیه است و بیشتر منابع آب کشور عراق و سوریه از کشور ترکیه سرچشمه گرفته  و این کشورها بشدت در ابعاد کشاورزی، زیست محیطی و شرب وابسته به منابع آب ورودی از کشور ترکیه هستند. کشور ترکیه با ایجاد پروژه‌های کلان آبی(پروژه گاپ) در جنوب شرق ترکیه درصدد کنترل آب‌های مرزی در سرشاخه‌های دجله و فرات و دنبال کردن اهداف ژئوپلیتیکی خود مبتنی بر هیدروهژمون[1] و هیدروپاور[2] است. با توجه به وابستگی عراق و سوریه به آبهای مرزی مشترک با کشور ترکیه به نظر می‌رسد در آینده نزدیک کشورهای پایین دست رودخانه‌های دجله و فرات با تنش های آبی گسترده رو به رو خواهد کرد. این پژوهش با ماهیت توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، اینترنتی، در صدد تحلیل ژئوپلیتیکی سیاست های آبی ترکیه و پیامدهای آن در کشورهای پایین دست رودخانه‌های دجله و فرات(عراق و سوریه) است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که اهداف راهبردی ترکیه و سیاست‌های آبی این کشور در زمینه استحصال و کنترل آبهای مرزی، بهره برداری از این عنصر ژئوپلیتیکی قدرت ساز در راستای اهداف ژئواکونومیک(توسعه متوازن داخلی و رسیدن به استاندارهای مورد نظر اروپا، همسو کردن کردها با هسته مرکزی، بالارفتن قدرت چانه زنی در معاملات انرژی در منطقه) و ژئواستراتژیک(تضعیف پ ک ک و همسایگان حامی آنها، عملیاتی کردن گفتمان نئوعثمانی گرایی در قلمروهای عثمانی) می‌باشد
 
[1] Hydro-hegemon
[2] Hydro-power

کلیدواژه‌ها


حافظ نیا، محمد رضا(1396) اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، انتشارات پاپلی.
- حافظ نیا، محمد رضا؛ مجتهدزاده، پیروز؛ علیزاده، جعفر(1385) " هیدروپلیتیک هیرمند و تاثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان" فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا، شماره 2.
- زرقانی، سیدهادی و صالح­آبادی، ریحانه (1392)، رود‌های مرزی جنوب­غرب آسیا: منازعه یا تعامل، مجموعه مقالات اولین همایش ملی جنوب­غرب آسیا.
- ضیغمی، محمدعلی (1387)، "راهنمای تجارت با کشور عراق"، شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
- عراقچی، سید عباس(1393)، " دیپلماسی آب از منازعه تا همکاری" فصلنامه سیاست جهانی، دوره سوم، شماره چهارم.
- عسگری، محمود (١٣٨١ )"نسبت نوین بین منابع آبی و امنیت ملی" فصلنامه مطالعات راهبردی، سال پنجم، شماره دوم.
- فتّاح، محمدتقی (1391)، رودخانه‌های مرزی، تهران: انتشارات دانشگاه علوم انتظامی.
- فلینت، کالن(1390)،  مقدمه­ای بر ژئوپلیتیک، ترجمه: قالیباف، محمد باقر؛ پوینده، محمد ،انتشارات قومس.
- کرمی، افشین؛ حسن زاده، جواد؛ پیشگاهی فرد، زهرا(1395)" تاثیر هیدروپلیتیک بر مناسبات عراق و ترکیه با تاکید بر دجله و فرات" فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال 5، شماره 17.
- مجتهد زاده، پیروز (1392) جغرافیای سیاسی و سیاست‌های جغرافیایی، انتشارات سمت.
- محقق نیا, حامد؛ علی لطیفی نیا و نازنین قاسمی، ۱۳۹۶، پیامدها و اثرات رویکرد نوعثمانی گرایی سیاست خارجی ترکیه بر منطقه خاورمیانه، فصلنامه مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه.
- موسوی نیا، سید عارف(1396)" چالش های هیدروپلیتیک: مطالعه موردی کشور عراق و ایران" تحقیقات جدید در علوم انسانی، شماره 53.
- موسی زاده، رضا؛ عباس زاده، مرتضی(1394)" ابعاد حقوقی بهره برداری از رودخانه هیرمند توسط ایران و افغانستان" فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 93.
- نامی، محمدحسن (1390)، جغرافیای سیاسی آبهای مرزی ‌ایران، تهران: نشهر سُهره.
- نیرومند فر، فریبا؛ شهیدی، علی(1397)" هیدروپلیتیک ایران و عراق و بهینه کردن مصرف آبهای مشترک مرزی" فصلنامه سیاست جهانی، تابستان 1397، شماره 34.
-کولایی، الهه؛ حریری، رحمن؛ اسدی کیا، بهناز(1395)" مسئله کردی در روابط ایران و ترکیه" فصلنامه انجمن ژئوپلیتیک، شماره 43.
-محمدی، حمیدرضا؛ میرزایی پور، طاهره؛ حسین پور پویان، رضا(1391)" تحلیل فضایی هیدروپلیتیک حوضه دجله و فرات" فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، شماره 35.
-مختاری هشی، حسین؛ قادری حاجت، مصطفی(1387)" هیدروپلیتیک خاورمیانه در افق سال 2025 م مطالعه موردی حوضه های دجله و فرات رود اردن و رود نیل" فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره 11.
- Agnew, john. (1998) Geopolitics, Encyclopedia- Encarta, C.
- Al-Ansari, N. (2016). Hydro-politics of the Tigris and Euphrates basins. Engineering, 8(3), 140-172.
- Al-Muqdadi, S. W., Omer, M. F., Abo, R., & Naghshineh, A. (2016). Dispute over Water Resource Management Iraq and Turkey. Journal of Environmental Protection, 7(08), 1096-1103.
- Ayboğa, E. (2009). "Turkey’s GAP and its Impact in the Region." Kurdish Herald 1(5).
- Cohen, S. B. (2018). Geopolitics in the new world era: a new perspective on an old discipline. In Reordering the world (pp. 40-68). Routledge.
- https://www.isna.ir/news/97032612137.
- Mackenzie, David Neil, 1999. The Origin of Kurdish ,”in :Iranica.
- MacQuarrie, P. (2004). Water security in the Middle East. Growing Conflict Over.
- Park, B. (2004). Between Europe, the United States and the Middle East: Turkey and European security in the wake of the Iraq crisis. Perspectives on European Politics and Society, 5(3), 493-516.
- Wilson, R. (2012). Water-shortage crisis escalating in the Tigris-Euphrates basin. Strategic Analysis Paper. Tech. Rep., Future Directions International.
- Zakaria, S., Al-Ansari, N., & Knutsson, S. (2013). Historical and future climatic change scenarios for temperature and rainfall for Iraq. Journal of Civil Engineering and Architecture, 7(12), 1574-1594.
- Zeitoun, M., & Warner, J. (2006). Hydro-hegemony–a framework for analysis of trans-boundary water conflicts. Water policy, 8(5), 435-460.
-Cohen, saul.B.(1994). Geopolitics in the new world era. Chapter 2 from reordring the world, edited by: george j. demko and william b. wood. Usa: westview press.
-Conker, A. (2014). An enhanced notion of power for inter-state and transnational hydropolitics: An analysis of Turkish-Syrian water relations and the Ilısu Dam conflict between the opponents and proponents of the Dam (Doctoral dissertation, University of East Anglia).
-https://ir.sputniknews.com/world/2017
- Feridun, M., & Sezgin, S. (2008). Regional underdevelopment and terrorism: the case of south eastern Turkey. Defence and Peace Economics19(3), 225-233.