تغییر نقشه استراتژیک خاورمیانه؛ فرصتی در راستای حفظ مزایای ژئوپولیتیکی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار

2 مدرس دانشگاه

چکیده

مساله توازن قوا در نظام جهانی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر امنیت منطقه ای و بین المللی است.از این رو قدرت های جهانی با حساسیتی ویژه ای آن را دنبال می کنند. قطعا استراتژی های اعمالی و اعلامی آنان با توجه به این اصل پذیرفته شده بین المللی تدوین می شود. یکی از مناطقی که قدرت های بزرگ از قدیم الایام تا کنون توجه ویژه ای به مساله توازن قدرت در آن داشته اند خاورمیانه است . این منطقه تا چندسال قبل در یک موازنه نسبتا معقولی از چهار قدرت ایران، ترکیه، اسرائیل و کشورهای عربی به رهبری مصر قرار داشت که این روند در دولت ترامپ با چالشی اساسی مواجه شد. از این رو سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران و ائتلاف سازی عربی- عبری و همینطور تحرکات ترکیه در قفقاز جنوبی ، توازن قدرت در این منطقه را به نفع رقبای منطقه ای ایران و به ضرر ایران، در حال ایجاد بی ثباتی در منطقه بود. بااین حال با روی کار آمدن دولت جدید در ایالات متحده، الگوی رفتار سنتی آنها و همینطور اراده این دولت به ترمیم وضعیت به وجود آمده در راستای ایجاد توازن معقول منطقه ای، امیدها و فرصت های را پیش روی ایران قرار داده است که رویکردهای جدیدی را از جمله سیاست خارجی مبتنی بر تامین منافع ملی از سوی جمهوری اسلامی را می طلبد.  از این رو پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که تغییرات اخیر استراتژیک در خاورمیانه؛ چه فرصتی هایی در راستای حفظ مزایای ژئوپولیتیکی ایران به وجود آورده است؟. یافته های تحقیق نشان میدهد دو مساله کنار گذاشتن سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران و همینطور اولویت دادن به دیپلماسی در استراتژی دولت بایدن بسترهای جدیدی برای حفظ و بهره برداری ظرفیت های ژئوپولیتیکی ایران ایجاد کرده است.

کلیدواژه‌ها


  • امیری، هاشم، تبریزی، زینب (1399) فنون تجزیه و تحلیل ژئوپولیتیکی، انتشارات کانی مهر، تهران
  • حاتمی، محمدرضا، (1396)گفتمان ژئوپولتیکی ترکیه در فضاهای تجزیه شدۀ خاورمیانه« فصلنامۀ پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، س7 ،ش2 ،تابستان.
  • جعفری ، سید امیر یزدانی ، عنایت اله ، بصیری، محمد علی(1397)" تبیین بازتولید منازعه جمهوری اسالمی ایران وآمریکا در جنوب غرب آسیا در عصر پسابرجام؛ بازگشت به نوواقع گرایی " فصلنامه تحقیقات سیاسی بین المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، بهار، شماره 34، 1-28
  • سیف‌زاده، حسین؛ نظریه‌های مختلف در روابط بین‌الملل، تهران، نشر سفیر، 1367، چ اول، 49
  • صبورى ،ضیاءالدین ، صالحیان، تاج الدین(1394)" آینده‌بینى منازعه خاورمیانه وتغییر درتوازن قدرت منطقه اى ایران و ترکیه " فصلنــامه پژوهشهاى روابط بین الملل، دوره نخست، شماره هفدهم.
  • دهشیری ،محمدرضا ، گلستان، مسلم(1395)الگوی رفتاری قدرتهای بزرگ در مدیریت بحرانهای بین المللی در نظام تکـ چندقطبی ، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال یازدهم، شماره سوم، تابستان 79
  • دوئرتی، جیمز؛ و گراف، فالتز؛ نظریه‌ی متعارض در روابط بین‌الملل، ترجمه‌ی علی‌رضا طیب و وحید بزرگی، تهران، قومس، 1372، چاپ اول، جلد1.
  • متقی، افشین؛ عبداله‌پور، محمدرضا؛ دیانت، محسن (1395)میدانهای منطقه ای و هژمونی در بین النهرین، فصلنامه سیاست جهانی.
  • ـ مجتهدزاده،پیروز: 1395، جزوه درس روش تحقیق، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران جنوب13

10- مجتهدزاده، پیروز،1395-1396: جزوه درسی برای دو واحد درس "زمینه‌های ژئوپولیتیکی سیاست خارجی  دوره: دکتری جغرافیای سیاسی و ژئوپولیتیک دانشگاه خوارزمی. 

 11- مجتهدزاده، پیروز، باهمکاری: دکتر مجید ولی شریعت پناهی و دکتر حیدر لطفی(1399)، «جغرافیای سیاسی ایران و ژئوپولیتیک ایرانی = زیربناهای ژئوپولیتیکی سیاست خارجی و روابط بین المللی»، انتشار فرهیختگان دانش، تهران زمستان 1399

12- مجتهدزاده ،پیروز (2007) در مقام تنها ایرانی امضاء کننده "بیانیه بسفر در تکمیل اعلامیه جهانی حقوق بشر دوستانه – استانبول 2007 - The only Iranian signatory of the Bosporus 2007, in support of International Declaration of Humanitarian Rights

13- علائی، حسین(1391) تحلیل تغییرات موازنه قوا در خاورمیانه در پی قیامهای مردمی در کشورهای عربی، فصلناهه سیاست خارجی، سال بیست و ششم.

14- Ghaith al-Omari, “Normalization Can Inject New Life into the Arab Peace Initiative”, the  Washington institute for near east policy, August 31, 2020, at: https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/normalization-can-inject-new-life-into-the-arab-peace-initiative